Монголын нийт экспортын 94% орчмыг уул уурхайн бүтээгдэхүүн эзэлдэг. Экспортын бүтээгдэхүүний төрөлжилтийн түвшнээрээ Монгол сүүлийн 15 жилийн хугацаанд 17 байр ухарч 117-рт эрэмбэлэгджээ.

Түүхий эдээс боловсруулсан бүтээгдэхүүн экспортлогч руу

Олон тулгуурт, уул уурхайн бус ХАА-н эдийн засагтай орон болно гэх биелдэггүй зорилтууд уг нь бидэнд бий. Сүүлд л гэхэд, 2023-2025 онд түүхий эд экспортлогчоос боловсруулсан бүтээгдэхүүн экспортлогч болж, ДНБ-д ХАА-н салбарын эзлэх хувийн жинг 9%-д хүргэж, ХАА-н боловсруулсан бүтээгдэхүүний экспортын хэмжээг 2 дахин нэмэгдүүлэхээр төлөвлөөд буй.

• Онцлох нь: Уул уурхайн бус экспортод ноолуурын экспорт гол жин дардаг. Өнгөрсөн онд самнасан ноолуурын экспорт нийт экспортын 3%-ийг бүрдүүлж, $444.4 саяд хүрсэн нь өмнөх жилээс 33.4% өссөн дүн юм. 2023 оноос зөвхөн самнасан ноолуур экспортлох ЗГ-ын шийдвэртэй холбоотойгоор оны эцэс гэхэд энэ тоог $660 саяд хүргэхээр төлөвлөөд буй.

Нийтээр нь харвал 

Уг нь ноолуурын түүхий эдийн бэлтгэлээр Монгол Хятадын дараа дэлхийд 2-т ордог. Дэлхийн түүхий ноолуурын зах зээлийн 40% гаруй, ноолууран бүтээгдэхүүний зах зээлийн 10% гаруйг нийлүүлдэг.

Илүү боломж бий юу? Манай улс жилд 10,000 тн ноолуур цуглуулдаг. Энэ нь угаавал 7,000 тн, самнавал 5,000 тн болж буурдаг аж. Үүнийг өнөөгийн ханшаар экспортолно гэж тооцвол $500 саяыг бүрдүүлэх боломж бий. Цаашлаад, боловсруулалтыг дэмжиж, самнасан ноолуураа ээрэх, эцсийн бүтээгдэхүүн болговол орлого $1.5 тэрбум болох боломжтой байна.

Харьцуулбал: Оюу толгой орд нь 2022 онд $1.4 тэрбумын борлуулалтын орлого олсон, төслийн хүрээнд Монголд $1.6 тэрбумын хөрөнгө оруулалт хийгдсэн гээд харьцуулбал зөвхөн ноолуурын салбараа дэмжин, эцсийн бүтээгдэхүүн экспортолж чадвал дээрхтэй дүйцэх хэмжээний орлогыг жилд олох боломжтой байх нь.

Эцэст нь… Ноолуурын салбарт анхан шатны боловсруулалтаас эхлээд ангилах, угаах, самнах зэрэг экспортын эцсийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрийн тоог олшруулбал ЭЗ-ийн бүтцийн шинэчлэлийг эхлүүлэх, ХАА-н экспортын жинг нэмэх боломж бий ажээ.