Бид нийгэмд мэргэжилтнүүдийн дуу хоолойг хүргэхийг зорьж байгаа билээ. Энэ удаад эдийн засагч Б.Түмэнцэнгэлийн Японы мөнгөний бодлогын талаарх нийтлэлийг Lemon Press Opinions танд хүргэж байна. Тухлан сууж уншина уу!
Бид нийгэмд мэргэжилтнүүдийн дуу хоолойг хүргэхийг зорьж байгаа билээ. Энэ удаад эдийн засагч Б.Түмэнцэнгэлийн Японы мөнгөний бодлогын талаарх нийтлэлийг Lemon Press Opinions танд хүргэж байна. Тухлан сууж уншина уу!
Энэхүү нийтлэлд “Их 4 төв банк”-ны нэг Японы төв банкны бодлого, өөрчлөлтийн талаар сонирхуулъя (мөнгөний бодлогын зарим үг хэллэгийг англи нэрээр нь бичлээ).
Профессор Казүо Үэда Японы төв банкыг удирдсанаар тус улсын “мөнгөний бодлого хааш чиглэх вэ?” гэдэг асуулт сонирхол татна. Дэлхийн 3 дахь том эдийн засаг, санхүүгийн нэг гол төв, нөөцийн валют нийлүүлдэг банк учраас энэ асуултын хариу ярианы сэдэв байсаар ирсэн билээ.
Японд төв банкны тэргүүнийг засгийн газраас нэрийг нь санал болгоод, парламентын 2 танхимаар баталснаар 5 жилийн хугацаатай томилдог. Өмнөх ерөнхийлөгч Харүхико Күрода хоёр бүрэн эрхийн хугацаанд буюу Bank of Japan-ны 140 жилийн түүхэнд хамгийн урт хугацаанд ерөнхийлөгчийн ажлыг хашсан. Х.Күрода явснаар бодлогын ямар шилжилт ирэх вэ гэдэг нь яах аргагүй анхаарал татна.
Японы төв банкыг удирдаж байсан эрхмүүдийн бодлогын фокус нь тухайн цаг үеийн эдийн засгийн нөхцөл байдлаас хамаараад харилцан адилгүй байдаг. Тухайлбал, 2008-2009 оны дэлхийн санхүүгийн хямралын үед байсан Масааки Ширакава ерөнхийлөгч санхүүгийн тогтвортой байдалд илүү өндөр ач холбогдол өгч байсан гэдэг. Түүний залгамжлагч Күродагийн үед гол анхаарал Японыг ужгирсан дефляцаас гаргах явдал байсан бөгөөд, төв банк инфляцыг 2% гэдэг тоон зорилтод хүргэхээр уламжлалт бус мөнгөний бодлогыг маш эрчимтэй хэрэгжүүлсэн нь онцлог юм.
Тэгвэл одоо Үэда ерѳнхийлѳгч болсноор сүүлийн 10 жилд хэрэгжсэн энэхүү стандарт бус, ультра зөөлөн бодлогод өөрчлөлт орж, мөнгөний бодлого илүү стандарт чиглэлд шилжинэ гэдэг таамаглал өндөр байна. Үүний шалтгааныг тайлбарлахын тулд эхлээд “Күроданомикс”-ийн талаар дэлгэрүүлж ярих хэрэгтэй болно.
Дефляц ба Күроданомикс
Х.Күрода ерөнхийлөгч 2013 онд анх ажлаа авахад Японы эдийн засагт аль хэдийн 15 жилийн турш дефляц буюу үнийн түвшин саарах үзэгдэл нүүрлээд байсан ч төв банк стандарт арга хэрэгслээ шавхсан байв. Сурах бичигт зааснаар бол төв банк бодлогын хүүг маш бага байлгах буюу эдийн засагт халалт үүсэх түвшинд мөнгөний үнийг хямд байлгаад инфляц “үйлдвэрлэчихэж” болно.
Японы төв банк ч мэдээж үүнийг туршаад, аль хэдийн 1999 оноос хойш бодлогын хүүг 0 түвшин (ZIRP)-д хүргэчихсэн хэдий ч инфляц бий болоогүй л байв. Хүү хэт бага үед санхүүгийн хэрэгслүүд ашиггүй болж хүмүүс бэлэн мөнгө хадгалснаар ийм бодлого үр дүнгүй болдог “liquidity trap” гэх асуудалтай Японы эдийн засаг тулгарсан гэж Нобелийн шагналт Пол Кругман оношилсон байдаг. Иргэд нь хуримтлал ихтэй, компаниуд нь бэлэн мөнгө ихтэй тул зээл, санхүүжилтийн өртөг хямдраад ч эдийн засгийн идэвхжилд үзүүлэх нэмэлт нөлөө нь бага гэж ч тайлбарладаг.
Ямартаа ч хүүг буулгах энэ арга бүтээгүй тул төв банк 2001 оноос Quantitative Easing (QE) буюу санхүүгийн байгууллагуудын баланс дээрх үнэт цаасуудыг худалдан авах хөтөлбөр хэрэгжүүлжээ. Банкууд барьж буй үнэт цаасаа бэлэн мөнгөөр сольсноор компаниудад зээл олгох боломж нэмэгдэнэ гэсэн үг. Түүнчлэн, төв банкнаас их хэмжээгээр худалдан авалт хийж буй засгийн газрын үнэт цаасны үнэ өсөж, өгөөж бага байна гэсэн үг.
Засгийн газрын үнэт цаас хөрөнгний зах дээр жишиг хүү тогтоодог учраас дагаад бусад компаниуд ч илүү хямдаар эх үүсвэр татах боломж дээшилнэ. Жон Кейнсийн анх гаргасан санаанд тулгуурласан энэхүү бодлого эдийн засагт хямд санхүүгийн эх үүсвэрийг нэмснээр Японд нүүрлээд байсан “liquidity trap”-г тойрч гарч, улмаар эдийн засгийг дэмжиж, инфляцыг өдөөнө гэсэн хүлээлттэй байсан ч төв банк хүссэн үр дүндээ хүрээгүй байна.
Үргэлжлээд 2008-2009 оны дэлхийн санхүүгийн хямралтай золгоход эдийн засгийн уналттай зэрэгцээд йенийн ханш хүчтэй чангарсан нь Японы эдийн засагт давхар цохилт болсон байдаг. Дэлхийг хамарсан том хямрал дунд эрсдэлээс зугтсан хөрөнгө оруулагч нар нөөцийн гол валютууд руу зугтсанаар йен хурдтай чангарч, энэ нь Японы экспортод илэрхий муугаар нөлөөлсөн тул эдийн засаг хурдан сэргэх, инфляц өсөх дүр зураг харагдахгүй байв. Товчхондоо, 2013 онд Х.Күродаг ирэх үед Японы төв банканд арга хэрэгсэл үлдээгүй, шинэ “шидэт дохиур” л хэрэгтэй байсан гэхэд болно.
Японд яагаад инфляц маш бага, бодлогын арга хэмжээнүүдийн нөлөө сул байна вэ гэдэг нь одоо хүртэл экспертүүдийг талцуулдаг сэдэв юм. Онолын хувьд дефляц нэг бол “натураль хүү хэт бага”, эсвэл “инфляцын хүлээлт маш бага” гэсэн 2 шалтгаанаар тайлбарлагдана. Үүнийг арай дэлгэрүүлж яръя.
Японы зах зээлийн хувьд, үнэ өсөхөд дургүй, тогтвортой байдлыг эрхэмлэдэг нийгмийн сэтгэхүй нь олон жил ужгирсан дефляцад дассан сэтгэхүйтэй хавсрахаар “инфляц өсөхгүй” гэдэг бат бэх хүлээлтийг бий болгодгоороо онцлог. Өнөөдөр ч дэлхий нийтээрээ сүүлийн 30-40 жилд үзээгүй өндөр инфляцтай нүүр тулж байхад Японы үйлдвэрлэгчид, компаниуд зардлын өсөлтийг өөртөө шингээж алдагдал хүлээгээд, хэрэглэгч рүү дамжуулахгүй байгаа нь инфляц ердөө 2%-3% бага түвшинд байгаа нэг том шалтгаан болж буй.
Товчхондоо, дефляц үүсэх онолын 2 суурь шалтгаан Японд бодитоор зэрэг биеллээ олжээ.
Ийм нөхцөлд Х.Күрода хэзээ ч туршигдаагүй мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлж, илбэ үзүүлсэн гэхэд болно. Тэрээр 2013 онд ажлаа аваад шууд уламжлалт бус Quantitative and Qualitative Easing (QQE) буюу уламжлалт бус шинэ арга туршсан бөгөөд дотроо чанарын болон тоон 2 зүйлээс бүрдэж байв. Нэгт, инфляцын хүлээлтийг 2%-д хүргэж өсгөх зорилготой аман интервенц (forward guidance) “чанарын” бүрдэл нь болж байв.
Хоёрт, инфляцын зорилтоо биелтэл тууштай үргэлжлүүлнэ гэж амлаад жилд худалдан авах бондын хэмжээгээ тодорхой зарласан нээлттэй захын үйл ажиллагаа “тоон” бүрдэлдэхүүн нь болж байв. Төв банк өмнө хэрэгжүүлсэн QE дээрээ энэ удаа нэмсэн Forward guidance бол Жон Хикс тэргүүтэй эдийн засагчдын санал болгож байсан санаа бөгөөд төв банк зах зээлд оролцогчдын рациональ хүлээлт дээр суурилаад “сэтгэлзүйн эффект” үзүүлэх боломжтой гэсэн санаа юм.
Эдийн засагт санхүүжилтийн өртгийг хямд байлгаж мѳнгѳ нийлүүлэхийн зэрэгцээ, их хэмжээний мөнгө хэвлэж йенийн ханшийг сулруулж экспортыг дэмжих энэ бодлогыг төв банк аман интервенцтэй хослуулснаар илүү үр дүнтэй болгож чадна гэж үзсэн байна. Өөрөөр хэлбэл, үйлдэл, үг 2 хавсарснаар бодлогын нөлөөг илүү хүчтэй байлгах зорилготой байв.
Гэхдээ эдгээр арга хэмжээ хангалтгүй байсан тул дараа нь 2016 онд бодлогын хүүг тэгээс доош нь хасах утга руу буулгаж, гол төв банкууд дундаас анх удаа энэ туршилт (NIRP)-ыг хийснээрээ онцлог. Энэ нь санхүүгийн байгууллагууд мөнгөө төв банканд байршуулаад хүү авах биш төлөх ёстой болсноор мөнгөө бодит эдийн засаг руу нийлүүлэх инсентивийг нэмсэн арга хэмжээ юм.
Эцэст нь үүн дээрээ нэмээд “Yield curve control” бодлогыг нэмэж хэрэгжүүлснээр зөвхөн богино хугацааны хүү төдийгүй, 10 жилийн урт хугацаатай бондын хүүг 0 орчим бага түвшинд байлгах өгөөжийн муруйн удирдлагыг эрчимтэй хэрэгжүүлж эхэлсэн байна. Үүнийг дэлхийн 2 дугаар дайны үед Америкт засгийн газрын санхүүжилтийн өртгийг бага байлгахын тулд хэрэгжүүлж байсан бөгөөд 1990 оноос хойш гол төв банкууд инфляцыг онилох бодлогод шилжсэнээс хойш шинэ зүйл байв. Ингэхдээ инфляцыг зорилтот 2%-д хүргэх биш, энэ зорилтоос давтал үргэлжлүүлнэ гэж мэдэгдэж байснаараа онцлог бөгөөд дефляцад дассан сэтгэхүйг өөрчилж, инфляцын хүлээлтийг өөрчилнө гэж үзсэн байна.
Цаашдын сорилт
Күроданомиксийн үр дүнд Япон ямар ч байсан дефляцаас гарч, эдийн засгийн идэвхжил нэмэгдсэн нь бүрэн ажил эрхлэлтэд дѳхсѳн хөдөлмөрийн захын үзүүлэлт болон компаниудын ѳндѳр ашгаас харагддаг. Гэхдээ 2%-ийн инфляцын зорилт биелэх болоогүйг Күрода ерѳнхийлөгч байнга сануулж, ультра зөөлөн бодлогыг үргэлжлүүлсээр ирсэн. Харин одоо дэлхийн нийтээрээ өндөр инфляцтай тэмцэж буй энэ цаг үед Японы төв банкны өмнө шинэ сорилтууд тулгарч буй бөгөөд бодлогын шилжилтийг шаардаж буй.
Нэг талаас, одоогийн бодлогоос гарахгүй бол йенийн ханшийн огцом сулралт, санхүүгийн байгууллагуудын ашигт ажиллагаа, санхүүгийн зах зээл дээрх гажуудал (ялангуяа бондын зах зээлийн үр өгөөж) гээд олон асуудал хүлээгдэж буй. Харин нөгөө талаас бодлогоос эвтэйхэн гарахгүй бол уламжлалт бус хэт зөөлөн мөнгөний бодлогын үед хямд мөнгөөр угжуулж ирсэн компани, санхүүгийн байгууллагууд цаашид ер нь амьдарч чадах уу, засгийн газрын санхүүжилтийн өртөг & өрийн асуудал яах вэ гэх мэт хүнд асуултууд хүлээж буй.
Үеда профессор ѳмнө нь Япон төв банкны бодлогын зөвлөлд 1998-2005 онд суусан туршлагатай, тухайн үеийн QE мөнгөний зөөлөн бодлогыг дэмждэг хүн боловч одоо өөрчлөлт хэрэгтэй гэдгийг сүүлийн үед удаа дараа хэлээд байгаа. “Уламжлал ёсоор” бол Японы Сангийн яам, эсвэл төв банк дотроос нь томилгоо хийх нь их.
Харин академик карьер хөөж байгаад “гаднаас” орж ирж буй “Японы Бернанке” гэгдэх профессор Үэдагийн хувьд сунгаанд сүүлд орж ирсэн “битүү морь” байсан. Тэрээр мөнгөний онол, олон улсын санхүүгээр мэргэшсэн эксперт. Нэг сонирхолтой баримт гэвэл Бернанке-ийн нэгэн адил MIT-д докторын ажлаа Стэнли Фишерийн удирдлага дор хийсэн эдийн засагч юм. Түүний Японы тѳв банкны тэргүүний карьер 71 насандаа эхэлж буй бѳгѳѳд ямар өөрчлөлт авчрах вэ гэдгийг харах л үлдлээ.
Сэтгэгдэл
Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууныг баримтална уу. Ёс бус сэтгэгдлийг админ устгах эрхтэй. Мэдээний сэтгэгдэлд lemonpress.mn хариуцлага хүлээхгүй.