Халамжийн зардал сүүлийн 5 жилд 3.4 дахин өсжээ. Ер нь манай нийгмийн хамгааллын зардал дэлхийн дунджаас дээгүүр, өндөр орлоготой улс оронтой жишихүйц хэмжээнд байна. “Бяруу болоогүй байж бухын баасаар баана” гэдэг шиг хөгжиж буй орон байж хөгжингүй орны хэмжээний зардал гарган гэдэг чинь ер нь юу гэсэн үг вэ? 

Халамжлуулагчид: 10 хүн тутмын 8 

2018 онд олгосон нийт нийгмийн халамжийн хэмжээ ₮623 тэрбум байж. Энэ халамжийг нийт хүн амын 71.2% буюу 2.3 сая хүн авч байсан. Харин өнгөрсөн жилийн хувьд нийт олгосон халамжийн хэмжээ 2018 оныхоос 3.4 дахин ихсэж ₮2.1 их наядад хүрсэн байна. Мөн халамж авагчдын тоо 1.2 дахин нэмэгдэж нийт хүн амын 77.6% нь халамж авдаг болжээ. 

• Халамжийн бүрдэл: Өнгөрсөн оны нийт халамжийн дийлэнх хэсэг буюу 71.5%-ийг хүүхдийн мөнгөн тэтгэмж бүрдүүлсэн аж. Цаашилбал, 18.8%-ийг тэтгэвэр, тэтгэмж, 8.5%-ийг халамжийн тэтгэмж, 5%-ийг олон хүүхэдтэй өрх толгойлсон эх, эцгийн тэтгэмж үлдсэн хэсгийг бусад халамж бүрдүүлсэн байна.

Хавтгайрал

Дээр дурдсан бүх дата, тооны өсөлт халамж хавтгайрсныг илтгэнэ. Мэдээж тодорхой хэмжээнд халамж байх ёстой ч хавтгайруулан олгож байгаа нь халамжийн бодлогын үндсэн зорилготой зөрчилдөж байна. 

• Хавтгайрлын нөлөө: Халамжийн өндөр хараат байдал нь төсөвт хүндрэл учруулж, татвар нэмэгдэх үндсэн шалтгаан болдог. Өөрөөр бол төсвөөс гарах халамжийн зардал ихсэх тусам татварын орлогыг нэмэгдүүлэхээс өөр аргагүйд хүрнэ. Энэ нь урт хугацаанд эдийн засгийн өсөлтөд сөргөөр нөлөөлнө. Мөн ажиллах хүчний оролцоог ч бууруулж байгаа.

Эцэст нь, бид төсвийн орлогынхоо бүхэл бүтэн 11%-ийг халамж хэлбэрээр тараачхаад үүнийхээ хэрэгжилт, нийгэмд үзүүлж буй нөлөөлөл, үр дүнг тодорхойлж, үнэлэлт, дүгнэлт хийдэггүй. Ядахад улс төрчид нь сонгууль ойртохоор л халамж, тэтгэврээ нэмээд унана. Тэгэхээр ер нь яаж ч урагштай байх вэ дээ.