Нийгэмд мэргэжилтнүүдийн дуу хоолойг хүргэх зорилготой Lemon Press Opinions булангийн ээлжит дугаараар хөрөнгө оруулалт, санхүүгийн боловсрол олгох зорилготой openmindMSE-н үүсгэн байгуулагч Б.Ганбаярын “Нээлттэй компаниудын жижиг хөрөнгө оруулагчид руу чиглэсэн бодлого, зохицуулалтын орчны төгөлдөржилт”-ийн талаарх нийтлэлийг хүргэж байна. Тухлан сууж уншина уу! 

Трэнд: Зах зээлийн болон жижиг хөрөнгө оруулагчдын идэвх 

Миний хувьд салбартаа “Big short” гэдэг хочтой болтлоо удаан ажилласан нэгэн. Одоогоор openmindMSE хэмээх хөрөнгө оруулагч, хувьцаа эзэмшигчдийн нийгэмлэгийг үүсгэн байгуулаад 1 жил болж байна. Манай салбарт эрхзүйн орчны шинэчлэл бодитоор үр дүнгээ өгөх цаг болоогүй гэж хардаг. Харин жижиг хувьцаа эзэмшигч нарын идэвх сүүлийн 1 жилийн хугацаанд эрс нэмэгдсэн. Нэн ялангуяа манай нийгэмлэг байгуулагдсанаас хойш жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийг хөндсөн асуудлуудын мэдээллийг нэгтгэх, тухайн хувьцаат компаниудад шаардлага тавих, эрхзүйн орчны сайжруулалт дээр саналаа өгч ажиллаж байна. Яг одоо гэхэд Богд банк ХК-ийн эргээд хаалттай банк болсон асуудал хамгийн халуухан сэдэв болж байна. 

Тухайлбал, анх нэгж хувьцааг ₮2,540-өөр үнэлж олон нийтэд санал болгож, хэсэг хугацааны дараа нэгж хувьцаагаа 20 хуваасан бөгөөд хаалттай болохын өмнө хувьцааны үнэ нь ₮80.8 хүртэл унасан. Өөрөөр хэлбэл анх гарсан үнээсээ 36.4% унасан гэсэн үг. Бүхэл бүтэн 3 жилийн дараа. Гэтэл анх танилцуулж байхдаа 2024 оны жилийн эцэст ₮1.9 их наядаар үнэлэгдэх өөрийн хөрөнгөтэй болох зорилготой гэсэн боловч 2024 оны жилийн эцсийн тайлан ₮1.1 их наяд буюу анхны зорилтынхоо талыг л биелүүлжээ. Хувьцааны ханш нь уналттай, санхүүгийн тайлан хангалтгүй байхад гэнэт ТУЗ хуралдаж хаалттай болох тухай шийдвэрийн төслийг танилцуулж ээлжит бус хувьцаа эзэмшигчдийн хурал зарласан нь хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг хөсөрдүүлээд зогсохгүй цаашдаа тухайн банканд итгэх эсэх асуудал үүсэж байгаа юм. 

Ээлжит бус хувьцаа эзэмшигчдийн хурлаар банк хаалттай болохыг дийлэнх хувьцаа эзэмшигчид дэмжсэн ч нөгөө талд дэмжээгүй хувьцаа эзэмшигчид Компанийн тухай хуулиараа 3 сарын дотор шүүхэд гомдол гаргах эрхтэй байдаг. Гол асуудал нь компанийн хувьцаа эзэмшигч дангаараа, эсхүл бусад хувьцаа эзэмшигчидтэй хамтран компанийн энгийн хувьцааны 1 буюу түүнээс дээш хувийг бүрдүүлж байгаа тохиолдолд л шүүхэд нэхэмжлэл гаргах эрхтэй гэж заасан нь зөрчил үүсгэж буй. Уг заалтыг хүчингүй болгоогүй цагт жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашиг үргэлж хохирсоор байна. Товчоор бол манай салбарт ёс зүй гэдэг юм байхгүй болчхоод байна л даа. Компанийн тухай хуульд ёс зүй болон жижиг хувьцаа эзэмшигч гэж хэнийг хэлэх вэ, гэдэг үндсэн ойлголтыг тодорхой нарийвчлан тусгаж өгөөгүйгээс дээрх муу жишиг тогтоод байна. Жишээ нь, Богд банк ХК-ийн 1% гэдэг хэдэн төгрөг билээ? Тэгэхээр ганц хоёр байтугай хэдэн зуун хувьцаа эзэмшигч байгаад ч тус банкны 1% хүрэхгүй тул шүүхэд аливаа асуудлаар гомдол гаргах эрх нь хаалттай.

Жижиг хөрөнгө оруулагчдад хамгийн их тулгардаг асуудлууд VS шийдэл

Компанийн санхүү, болон үйл ажиллагааны талаарх мэдээллийг цаг тухайд нь өгдөггүй байдлаас дотоод мэдээлэл ашиглаж арилжаанд орох тохиолдол их гардаг боллоо. Ялангуяа ТУЗ-ийн шийдвэр болон хурлын зар, хурлаар хэлэлцэх асуудлуудын талаарх мэдээлэл нийтэд огт танилцуулагдахгүй байгаа нь мэдээллийн давуу байдлаа ашиглах нөхцөлийг бүрдүүлж байгаа юм. Мөн Монголын Хөрөнгийн Бирж (МХБ) болон Санхүүгийн Зохицуулах Хороо (СЗХ)-ны зүгээс арилжаанд оролцогчдод ижил тэгш байдлыг бий болгох ёстой. Өнөөдөр хувьцаа авах болон зарах захиалга тус бүрийг нь 10, 10 ширхгээр хязгаарлаж байгаа нь зөвхөн давуу эрхтэй брокеруудад мэдээллийн давуу байдлыг бий болгож байна. Дэлхийн чиг хандлага бол авах зарах бүх захиалгыг нээлттэй харуулдаг болсон.

Мэргэжлийн байгууллагуудад хийгдэх шаардлагатай өөрчлөлтүүд 

ҮЦК-иудын хувьд л гэхэд цаашид харилцагч нарын хүрээг тэлэх, үүний тулд орон нутагт ажиллаж амьдарч байгаа иргэд рүүгээ чиглэсэн ажил хийх хэрэгтэй. Мөн идэвхтэй ажиллахгүй байгаа хэр нь татан буугдаагүй ҮЦК-иудаа цэгцлэх цаг нь болсон гэж хардаг. Учир нь орон нутгаас "Миний бүртгэлтэй ҮЦК хаана байдаг вэ, утас нь холбогдохгүй байна" гэхчлэн маш их санал, гомдлууд ирдэг. Цаашлаад ҮЦК-иуд иргэд рүүгээ чиглэсэн санхүүгийн боловсрол олгох агуулга бүхий мэдээ мэдээллийг өргөн цар хүрээтэй гаргадаг болмоор байна.

Харин төрийн зохицуулалтын байгууллага буюу СЗХ-ны бүтэц зохион байгуулалт, эрх үүргийг нь дахин шинэчлэх шаардлага цаг үеэ дагаад бий болж байна. Жишээ нь, ХК-иуд, хувьцаа, сангийн нэгж эрх, бондын арилжаа, биржүүдийг хариуцдаг хэсгийг СЗХ-оос салгах хэрэгтэй. Одоогоор тус байгууллага үндсэн чиг үүргийнхээ дагуу ажиллахад давхардсан олон шат дамжлагын эцэст шийдвэр гаргадаг.

Зарим тохиолдол огт гарахгүй үе ч бий. Наад захын жишээ гэхэд СЗХ-ны вэбсайт дээрх мэдээлэл нь ямар ч стандартгүй байгаагаас болоод гадаадын том сангууд орж ирэхгүй байна. Ингээд харахаар шалтгаан нь их жижигхэн, инээдтэй зүйл байх жишээтэй. Аль ч улсын СЗХ-ны вэбсайт дээр ийм тодорхой бус, тамга тэмдэггүй, албан тоотгүй жирийн нэг Pdf файлыг хараад хамтран ажиллах шийдвэр гаргах уу? Мэдээж үгүй шүү дээ. Тус байгууллагад дотоод хяналт шалгалт гэдэг зүйл байхгүй байгаагийн энгийн жишээ юм.

ХЗЗ-ийн одоогийн эрх зүй, зохицуулалтын орчны түвшин

Үнэнийг хэлэхэд хуулийн төсөл боловсруулж байгаа болон баталж байгаа субъектүүдийн санхүү, хөрөнгийн зах зээлийн мэдлэг мэдээлэл дутуу, буруу байгаагаас хамаараад хөгжлийг гацаах тохиолдлууд гарч байгаа. Жишээ нь, “Борлуулалтын өгөөжийн татварыг хэрхэн тооцох журам” нь тооцооллын хувьд асуудалтай гэж хардаг. Тус журмыг хэрэгжүүлэхдээ арилжааны идэвхийг эрс бууруулна гэдгийг тооцоолоогүй. Өөрөөр хэлбэл, тухайн иргэн, аж ахуйн нэгжийн өдөрт хийх арилжааг Т+2 гэдгээр хязгаарласан байдаг. 

Хуулийн шинэчлэл, нэмэлт өөрчлөлтүүдийн хувьд зарим хуулиудын нэмэлт өөрчлөлтүүд амьдрал дээр хэрэгжихэд эрсдэл ихтэй эсвэл бусад хуулиудтай харшилсан зохицуулалтууд олон. Мөн Компанийн тухай хуулийн “алдарт 1%” гэдэг заалтыг өөрчилж илүү уян хатан болгох шаардлагатай. Тухайн компанийн 1% гэж заах нь эдийн засгийн үнэлгээгээр нь бодоход жижиг хувьцаа эзэмшигч нарыг тус компанийн хувьцаа эзэмшигч биш гэсэн давхар утгыг илэрхийлж байгаа тул хувь гэдэг үгийг ширхэг болгон өөрчлөх зайлшгүй шаардлагатай. Яг энэ заалтаас бол УИД ХК-ны жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн өмнөө СЗХ шүүхэд хандаж ялалт байгуулсан жишээ байгаа. Гэвч СЗХ байнга жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн өмнөөс шүүхэд хандаад байх нь зөв үү, буруу юу гэдэг асуудал үүсэж байгаа юм.

Бодлого тодорхойлогч нарын анхаарах ёстой дуу хоолой 

СЗХ болон МХБ манай нийгэмлэг шиг байгууллагуудтай хамтран Эдийн засгийн байнгын хороо болон Хууль зүйн байнгын хороотой хагас жил тутамд нээлттэй уулзалт зохион байгуулах нь бодит байдлыг шийдвэр гаргагч нарт хүргэх шалгарсан арга юм. Мөн жилдээ 1 удаа өргөтгөсөн сонсголыг байнгын хороодын түвшинд зохион байгуулж гишүүдийг мэдээллээр хангах асар их хэрэгцээ бий. Гол нь өдөр тутамд арилжаанд ордог хөрөнгө оруулагч, арилжаачдын төлөөллөөр сонсголыг хийлгэх нь чухал.